日武器采购将改由国安会主导：注重网络战与太空战

百度 寒地重大心血管疾病国际科技合作基地是我国第一个寒地心血管领域的国家级研究平台。 Индонезия Республикасы инд. Republik Indonesia
Туу Герб
Урааны: ?Bhinneka Tunggal Ika? ?Ар т?рд??л?кт?г? биримдик?
Гимн: ?Улуу Индонезия?
Эгеменд??л?к к?н?	17-август 1945 жыл (жарыяланды) 27-декабрь 1950 жыл (таанылган) ( Нидерланддардан)
Расмий тили	индонезияча
Борбор шаары	Жакарта
Ири шаарлар	Сурабая, Бандунг, Бекаси, Медан, Тангеранг, Депок, Семаранг, Палембанг, Макасар, Тангеранг-Селатан, Маланг, Суракарта
Башкаруу формасы	президенттик республика
Президенти Вице-президенти	Жоко Видодо Мааруф Амин
Аянты ? Жалпы ? Суу бетинин %.	16 - д?йн?д? 1 904 569 км2 4,85
Калкы ? Бааланган (2020) ? Жыштыгы	↗270 203 917 человек адам (4) 141 ад./км2
ISO коду	ID
ЭОК коду	INA

Индонезия (инд. Indonesia), расмий аталышы — Индонезия Републикасы (инд. Republik Indonesia) — Т?шт?к-Чыгыш Азиядагы мамлекет. Малайя архипелагында (Чо? жана Кичи Зонд аралдары, Молукка аралы) жана Жа?ы Гвинея аралынын батыш б?л?г?нд? (Батыш Ириан) жайгашкан. Аралдары т?нд?г?н?н жана борбордук б?л?г?н?н Тынч океан жана анын де?издери (Бали, Банда, Молукка, Саву, Серам, Сулавеси, Флорес, Т?шт?к Кытай, Ява), т?нд?к-батышынан, батышынан жана т?шт?г?н?н Инди океаны жана анын де?издери (Андаман, Арафура, Тимор) менен чулганат. Кургактык аркылуу Малайзия (Калимантан аралында), Папуа-Жа?ы Гвинея (Жа?ы Гвинея аралында) жана Чыгыш Тимор (Тимор аралында) ?лк?л?р? менен чектешет. Аянты 1,9 млн км². Батыштан чыгышты карай (экваторду бойлой) 5,1 ми? кмге (3 саат алкагы), т?нд?кт?н т?шт?кт? карай 1,8 ми? кмге созулат. Калкы 224,9 млн (2007). Борбору Жакарта шаары (Ява аралында). Расмий тили индонезия тили (бахаса индонесиа). Акча бирдиги Индонезия рупийи. Административдик-аймактык жактан 31 провинцияга (2 автономия кошо) жана 2 ?зг?ч? административдик округга (Чо? Жакарта борбордук округуна жана Жокьякарта округуна) б?л?н?т (к. таблицаны). Индонезия БУУнун (1950), ЭВФтин (1954), Эл-аралык реконструкция жана ?н?г?? банкынын (1954), Нефть экспорттоочу ?лк?л?р уюмунун (1962), АСЕАНдын (1967), Ислам конф-я уюмунун (1969), Азия-Тынч океан регионунун коопсуздугу боюнча кызматташуу ке?ешинин (1993), Б?тк?л д?йн?л?к соода уюмунун (1995) м?ч?с?. Админисграциялык-аймакгык б?л?н?ш? (2007)

Мамлекеттик т?з?л?ш?

Индонезия – унитардык республика. Азыркы конституциясы 1945-ж. кабыл алынган. Мамлекеттин жана ?км?тт?н башчысы – президент, ал ?лк?н?н куралдуу к?чт?р?н?н да башкы командачысы. Мыйзам чыгаруу бийлиги Элдик ке?еш конгрессине таандык. Ал эки палатадан Эл ?к?лд?р ке?ешинен жана Аймактык ?к?лд?р ке?ешинен турат. Саясий партиялары: Голкар, Индонезия Демократиялык партиясы, Бириккен ?н?г?? партиясы, Улуттук ойгонуу партиясы жана башкалар 50г? жакын партия катталган.

Табияты

Индонезия экватордук ке?диктерде, атмосферанын муссондук циркуляция зонасында жайгашкан. Экватор аймагында жана аралдарда жайгашкандыгы дайыма жылуу режимдин т?з?л?ш?н? шарт т?з?т. Чулгаган де?издерге суусунун жылуулугу (27°Сден жогору), агымынын сезон боюнча ?зг?р?лм?л??л?г? жана де?из жаныбарларынын к?пт?г? м?н?зд??. Индонезия 3 ми?ден ашык аралда жайгашкан (ирилери Ява, Суматра, Калимантан менен Сулавесинин басымдуу б?л?г?, Жа?ы Гвинеянын батыш б?л?г?). Т?зд?кт?р менен тоолор (бийиктиги 5029 мге чейин, Жая чокусу; Жа?ы Гвинея аралында) болжол менен бирдей аянтты ээлейт; жанартоолор к?п (400д?й жанартоо бар, анын аракеттегиси 100д?н ашык). Аракеттеги ири жанартоолору: Керинчи (бийиктиги 3800 м, Суматра аралында), Ринжани (3726 м, Ломбок аралында), Семеру (3676 м, Явада) жана башкалар Индонезия нын басымдуу б?л?г? кайнозой тектогенезине, Суматранын т?нд?к-чыгышы жана Калимантандын т?шт?кбатышы мезозой, Жа?ы Гвинеянын т?шт?к б?л?г? жана Ару аралдары мезозойго чейинки б?кт?л?шт?рг? кирет. Ургаалдуу вулканизм, ?т? сейсмд??л?к жана оордук к?ч?н?н ири аномалиясы аймактын тектоникалык активд??л?г?н тастыктайт. Индонезия кен байлыктарга бай; алардын ирилери: нефть, газ, жез, алтын, к?м?ш, калай, никель, темир, алюминий (боксит), к?к?рт, к?м?р жана башкалар Климаты экватордук жана субэкватордук, т?зд?кт?рд? абанын температурасы жыл бою 26-28°С, тоолордо салкыныраак. Жылдык жаан-чачыны 2000-4000 мм (?лк?н?н к?п б?л?г?нд? текши жаайт). Жаанчачын э? к?п жааган (6000 ммге чейин) жери Суматра аралынын батышындагы тоолор. Субэкватор алкагында жайгашкан аймактарында (Яванын басымдуу б?л?г?, Кичи Зонд аралы) климаттын сезондуулугу байкалат: декабрь-март жаанчыл, июнь-сентябрь кургакчыл болот; жылдык жаан-чачындын ?лч?м? 2000 ммге, ?лк?н?н четки т?шт?к-чыгышында 600-700 ммге чейин азаят. Дарыяларынын суусу мол жана жыш, негизинен кыска; э? узун дарыясы Капуас (узундугу 1000 кмден ашык), Калимантан аралында. К?лд?р? к?п, алар негизинен тектон. кыймылдан жана жанар тоодон пайда болгон. Индонезия жыл сайын калыбына келип туруучу суу ресурстарынын зор запасына (2838 км³) ээ. Чарбада агын суунун 3%и гана пайдаланылат, анын 90%и айыл чарбанда, 8%и коммуналык-тиричиликте, 1%и ?н?р жайында керектелет. Дарыяларынын гидроэнергиялык потенциалы ?т? зор (15,5 млн кВт), бирок ал аз гана ?зд?шт?р?р?лг?н. Негизинен кызыл-сары ферралит топурактары басымдуу; орто бийик тоолордун капталдарында к?р?? тоо топурактары жана тоо-шалбаа, жанартоолуу аралдарга к?рд?? жанартоо (андосолдор), т?зд?кт?рг? тропиктик аллювий жана саз топурактары м?н?зд??. Кылымдар бою шалы ?ст?р?лг?н т?зд?кт?рд? жана тектирленген тоо боорлорунда ?зг?ч? ?к?р?ч? топурагы пайда болгон. Жапыз жээктерде ?т? кычкыл мангр топурагы ??рч?г?н. Флорасы ?т? ар т?рд??л?г? менен ?зг?ч?л?н?т, анда татаал ?с?мд?кт?рд?н 27,5 ми?ден ашык (андан ичкери дарактардын 17,5 ми?) т?р? бар. Токой ?лк?н?н аймагынын 60%ин, саванна менен бадал 8%ин ээлейт. Т?зд?кт?р?нд? жана тоо капталдарында1300-1500 м бийиктикке чейин нымдуу дайыма жашыл экватордук токой (гилея) басымдуулук кылат; андагы негизги дарак т?рл?р?: диптереокарпустар, фикустар, расамала, панданустар, нан дарагы, ошондой эле пальмалар, дарак сымал папоротниктер, бамбуктар. Лиандар, эпифиттер к?п. Тоо капталдарын андан жогору дайыма жашыл жана аралаш токой, жазы жалбырактуу (эмен, каштан, бук) жана ийне жалбырактуу токой (подокарпус), ийри-буйру ?ск?н ?с?мд?кт?р токою, бадалдар жана шалбаа ээлейт. ?лк?н?н т?шт?к-чыгышына жалбырагын к?б??ч? токой (тик, зара?, казуарина), саванна (бийик ?ск?н аланг-аланг, жапайы бал камыш) таралган. Жапыз жээктерге жана дарыя чаттарына мангр токою м?н?зд??. Токой аянты жыгач иштет??д?н, ?ртт?н, айдоо аянттарын ке?ейт??д?н, кен байлыктарын казып алуудан ?т? азайган (1990-2000-ж. токойдун 14%и жок кылынган). С?т эм??ч?л?р менен куштардын жарымына жакыны Индонезиянын эндемиктери. Индонезиянын батыш б?л?г?н?н фаунасына орангутан (Калимантан, Суматра), гиббон, кындыгый маймыл, ява жана суматра кериги, индия пили, бантенг бодосу, тапир (Суматра), малайя аюусу (Калимантан, Суматра), суматра жолборсу жана башкалар м?н?зд??. Орнитофаунага бай; сойлоочулардан крокодилдер (андан ичкери таракчан крокодилдердин узундугу 9 мге чейин жетет), чаар питон; Комодо аралында э? ири комодо эчки эмээри корголот. ?лк?н?н чыгыш б?л?г?н? баштыкчандар (кускустар, даракчыл б?рс? м?н?зд??. Индонезияны чулгаган де?издер биологиялык ресурстарга ?т? бай: суу астындагы шалбаа, ихтиофауна; чыгышында кораллдар, коралл рифи. Де?издин ири айбанаттарынан кашалот, дюгонь, дельфин, де?из таш бакасы, акула жана к??к?рч?к кездешет; жыландар к?п; балыкка бай. Индонезиянын биологиялык к?п т?рд?? б?т?нч? экосистемасын коргоо максатында жалпы аянты 23,7 млн га коргоого алынган 956 аймак, ошондой эле аянты 13,5 млн га коргоого алынган 122 де?из акваториясы уюшулган. Гунуне-Геде-Пангранго (Ява аралында), Гунунг-Лесер (Суматра), Лоре-Линду, Танжунг-Путинг (Сулавеси), Комодо, Сиберут (аты окшош аралдарда) улуттук парктары биосфералык резерват статусуна ээ. Буткул дуйн?лук мурастын тизмесине Комодо, Ужунг-Кулон (Ява аралында), Лоренц улуттук парктары (Жа?ы Гвинея аралында), ошондой эле Суматрадагы тропикалык жамгыр токою кирген. Д?йн?д?г? э? ири ботан. бактардын бири Богор шаарында (Ява аралында) жайгашкан. Ява аралындагы ?Жанар тоо парктары? д?йн?г? белгил??; Калимантан аралында корук жана орангутандарды изилд?? борбору бар.

Калкы

Индонезия калкынын саны боюнча д?йн?д? 4орунда (Кытай, Индия, АКШдан кийин). Калкынын 96%и индонезиялыктар, тили, маданияты жана турмуш-тиричилиги окшош 150д?н ашык эл жана этностук топ (явалыктар, сундан, мадура, батак, малайя, балиликтер жана башкалар), ошондой эле кытай, араб, Т?шт?к Азиядан келгендер, голланддар да жашайт. Т?р?л?? 1000 адамга 19,7 бала, ?л?м-житим 6,25 (2007). ?лк?н?н калкынын 28,7%ин 15 жашка чейинки балдар, 65,6%ин эмгек курагындагылар (15-64 жаштагылар), 5,7%ин улгайгандар (65 жана андан ?тк?нд?р) т?з?т. Калктын жашынын к?т?лг?н орточо узактыгы 70,2 (эркектер 67,7; аялдар 72,8). К?б? ислам динин (87%), калгандары христиан, индуизм, буддизм, конфуцийчилик, жергиликт?? диндерди тутат. Калктын орточо жыштыгы: 1 км² жерге 120 адам (2007). Индонезиянын калкынын 60%и Ява, Мадура жана Бали аралында жашайт. Шаар калкы 48,5% (2006). Ири шаарлары: Жакарта (18,3 млн), Бандунг (6,0 млн), Медан (4,1 млн), Сурабая (4 млн), Палембан (2,1 млн), Макасар (1,7 млн), Чиребон (1,6 млн), Жокъякарта (1,6 млн), Семаранг (1,5 млн), Бандар-Лампунг (1,4 млн) жана башкалар Экономикалык активд?? калкы 106,3 млн; анын 44%и айыл чарбасында жана балык уулоодо, 38%и тейл?? ч?йр?с?нд?, 13%и ?н?р жайында, 5%и курулушта иштейт.

Тарыхы

Индонезиянын аймагы азыркы типтеги адам (питекантроп, явантроп, кийин вадьяк) пайда болгон борборлордун бири. Анда т?м?нк? палеолиттин эстеликтери (патжитан индустриясы) табылган. Жогорку палеолитте жана мезолитте Индонезиянын басымдуу б?л?г?нд? континенттик бакшон-хоабинь маданияты нын т?шт?к варианты тараган. Биздин замандын башталышында Ява, Суматра жана Калимантан аралында класстык коом т?з?л? баштаган; ал болсо Индиядан эмигранттардын массалык киришине туура келип, алар менен кошо брахманизм дини жайылган. Индонезияда пайда болгон алгачкы мамлекеттер: Ява аралында Тарума жана Калинга; Чыгыш Калимантанда Мулавармажа, Суматрада Малойю, Шривижайя. Индонезия жеринде 6-кылымдан брахманизмден сырткары, индуизм жана буддизм диндери жайыла баштаган. 7-кылымдын аяк ченинде Суматранын чыгышын, Яванын батышын, Батыш Калимантанды, ошондой эле Малакканы камтыган Шривижайя мамлекети пайда болгон. Борбордук Явада 8-кылымдарда Матарам мамлекети т?з?лг?н. Бул эки мамлекеттин ортосундагы бийлик ?ч?н тынымсыз к?р?ш алардын алсырашына жана кыйроосуна алып келген. 13-кылымдын аяк ченинде Яванын чыгышында Индонезия тарыхында маанил?? роль ойногон Мажапахит мамлекети пайда болгон. 1112-кылымдарда мусулман соодагерлери жана миссионерлери келе баштап, 300 жыл ичинде ислам дини аймакка тараган. 14-кылымдарда Мажапахит империясы г?лд?п ?ск?н. Бирок, бул мезгил узакка созулбастан, 15-кылымдын аяк ченинде ?лк?н?н абалы начарлап, Ява, Суматра жана башкалар аймактарда бир катар мусулман шаар-мамлекеттеринин пайда болушуна алып келген. 1509-ж. Индонезия жээктерине келе баштаган португалиялыктар соода жолдорун колго алууга аракеттенип, 1511-ж. Малакканы, 1512-ж. Молукка жарым аралынан ээлеп алган. 1596-жылдан Индонезияга нидерланддар келе баштаган. 1602-ж. Нидерланддын Ост-Индия компаниясы негизделип, португалиялыктардын жана 17-кылымдын башында бул жерлерде бекемдел??г? аракеттенген англистердин ордуна алардын ?ст?мд?г? орногон. Аймак Нидерланддык Ост-Индия деп аталып, борбору Батавия шаары (азыркы Жакарта) болгон. 1800-ж. компаниянын жоюлушу менен колония Нидерланддын карамагына ?т?т. 1926-27-ж. Ява жана Суматра аралында к?т?р?л?шт?р чыгат. Сукарно жана интеллигенция ?к?лд?р? тарабынан 1927-ж. Индонезия улуттук партиясы т?з?лг?н. 1942-45-ж. Индонезияны япон аскерлери басып алган. 1945-ж. Япония капитуляцияланган со?, Индонезиянын к?з каранды эместиги жарыяланып, Сукарно ?лк?н?н президенти болуп калган. Голланддардын 1947-ж. кайрадан бийлигин калыбына келтир?? аракети ийгиликсиз аяктап, Нидерланд 1949-ж. Индонезиянын к?з каранды эместигин таанууга аргасыз болот. 1950-ж. август айында Индонезия унитардык республика болуп жарыяланган. ?лк? ичиндеги о? жана сол к?чт?рд?н тиреш??с? ?1965жыл 30-сентябрдагы окуяларга?, башкача айтканда тере? кризиске алып келген. Анын ж?р?ш?нд? мамлекеттик т??к?р?ш жасоо аракети болуп, натыйжада партиянын м?ч?л?р?н жана жактоочуларын куугунтуктоо башталган. 1967-ж. Сукарно бийликтен четтетилип, генерал Сухарто президенттин милдетин аткаруучу, 1968-жылдан президент болуп калат. ?лк?д? авторитардык режим орногон. Саясий кризистин натыйжасында, 1998-ж. Сухарто отставкага кет??г? аргасыз болуп, президенттик кызматты мурдагы вице-президент Б. Ю. Хабиби ээлеп калат. 1999-ж. ?лк?н?н президенти болуп, к?р?н?кт?? мусулман ишмери Вахид Абдрахман, вице-президенттикке Сукарнонун кызы Сукарнопутри Мегавати шайланат (2001-жылдан президент). 2004-жылдан ?лк?н? жалпы элдик добуш бер?? менен шайланган президент Юдхойоно Сусило Бамбанг башкарат.

Чарбасы

Индонезия к?п тармактуу жана к?п укладдуу чарбасы бар, ?н?г?п жаткан ири ?лк?л?рд?н бири. ИДПнин к?л?м? (сатып алуу м?мк?нч?л?г? боюнча 935 млрд доллар) боюнча д?йн?д?г? ?н?г?п жаткан ?лк?л?рд?н ичинен (Кытай, Индия, Бразилия жана Мексикадан кийин) 5-орунду, Т?шт?к-Чыгыш Азияда 1-орунду ээлейт. ИДПни киши башына б?л?шт?рг?нд? 3800 доллардан туура келет. К?з карандысыздыкка жеткенден кийин колониялык калдыктарды жоюу, чет ?лк?л?к капиталга к?нкорлуктан арылуу багытындагы чаралар (голл. жеке менчик объектилерин мамлекеттештир??, мамлекеттик секторду т?з?? жана ушундай сыяктуу) ишке ашырылган. Бирок мамлекеттештирилген же мамлекеттин к?з?м?л?н? алынган ишканалар менен плантациялар 1965-жылдан кийин мурдагы ээлерине кайтарылып берилип, Индонезиянын чет ?лк?л?к (негизинен АКШ) капиталга болгон к?з карандылыгы кайра артып, чарбанын ?н?г?ш?нд? диспропорция к?ч?г?н. Ошондой болсо да Индонезиянын экономикасы 1997-ж. чейин бир кыйла ?н?г?п, Индонезия агрардык-индустриялуу ?лк?л?рд?н де?гээлине жакындаган. 1997-жылдын 2-жарымында Азия ?лк?л?р?н?н к?б? дуушарланган финансылык кризис Индонезияга ?т? оор таасирин тийгизген. 1998-ж. ИДП 15-20%ке кыскарган; рупийдин курсу кескин (6 эсе) т?м?нд?п, инфляция процесси к?ч?г?н (100%ке чейин); Жакарта фонд биржасында баалуу кагаздын курсу кыйла т?м?нд?г?н; чакан жана орто ишканалар банкрот болгон; жакырчылык чегинен т?м?н жашаган адамдардын саны 40%ке жеткен (ал 1997-жылдын башталышында 6% гана болгон); алтын-валюта запасы (1997-жылдын аягында 18 млрд доллардан 1998-ж. мартта 16,3 млрд долларга чейин) азайган. Азыркы учурда к?пк? созулган стагнацияны (узакка созулган экономикалык депрессия) же?ип, акырындык менен негизги макроэкономикалык к?рс?тк?чт?р? к?т?р?л? баштады. Индонезия запасы мол отун (нефть, табигый газ, суббитуминоз к?м?р?) жана кенташ (жез-никель, калай, боксит, алтын жана башкалар) сырьёлоруна бай болгондуктан, 21-кылымдын башында суюлтулган табигый газды, калай, к?м?р, жез жана алтынды экспортко чыгаруу боюнча д?йн?д?г? ири ?лк?л?рд?н бири болуп калды. Индонезия тропиктик айыл чарба продукциясын (накта каучук, какаонун м?м?с?н, кофе, пальма майын, копра жана башкалар), ошондой эле текстиль буюмдарын тиг??, кийимди д?йн?л?к рынокко чыгаруу боюнча башкы ?лк?л?рд?н бирине айланды. ?лк?н?н экономикалык ?н?г??с?н?н негизин сырьёлук ресурстарга байлыгы, жумушчу к?ч?н?н арзандыгы жана толук пайдаланылбаган ички рыногунун зор потенциалы т?з?т. ИДПнин структурасынын 45%ин ?н?р жай жана курулуш, 42%ин тейл?? ч?йр?с?, 13%ин айыл чарба жана балыкчылык, 11%ин нефть-газ сектору (мамлекеттик бюджетке т?шк?н кирешенин 24% ин) т?з?т (2005). Чарбанын стратегиялык маанил?? тармактарын (нефть ажыратуу ?н?р жай, электр-энергетика, к?р?ч сатуу жана башкалар) негизин мамлекеттик сектордун ишканалары т?з?п, улуттук жеке менчик капиталынын мааниси ?с??д?.

?н?р жайы

?лк?н?н ?н?р жайына ИДПнин к?л?м?н?н 39%и туура келет. ?н?р жайынын негизги тармактары: кен байлык казып алуу (нефть жана табигый газ кошо), машина куруу жана металл иштет??, нефть жана газ иштет??, тамак-аш жана тамеки, же?ил (негизинен текстиль жана кийим тиг??), химия жана химия-фармацевтика, жыгач иштет?? жана целлюлоза, т?ст?? металлургия. Отун-энергетикалык баланстын структурасында нефть жана нефть продуктуларга 37% , негизинен калк даярдаган жана тиричиликте пайдаланылуучу, калыбына кел??ч? энергия ресурстарына (жыгач отун, биомасса жана башкалар) 27%, табигый газга 19%, к?м?рг? 13%, жана башкалар калыбына кел??ч? энергия булактарына (гидроэнергия, геотермия энергиясы жана башкалар) 4% туура келет. 2005-ж. 55 млн т нефть (д?йн?л?к нефтинин 1,4%и; Калимантан, Суматра, Ява жана башкалар а-да казылып алынат), 77 млрд м³ табигый газ (2,7%и; Чыгыш Калимантан, Ачех, Чыгыш жана Батыш Ява провинцияларында), 135 млн т к?м?р (2,8%и; д?йн?д? Австралиядан кийинки 2-орунда; Суматрада, Чыгыш жана Т?шт?к Калимантан провинцияларында ачык жол менен) казылып алынган. 123 млрд кВт-с электр энергиясы ?нд?р?л?п, анын 86%и ЖЭСке, 8%и ГЭСке, 6%и геотермия электр станцияларына таандык. Кара металлургия ?н?р жай ички рыноктун муктаждыгын канааттандырууга багытталган. Темир, марганец, хромит жана башкалар кенташтарды казып алып, чоюн, болот жана башкалар ?нд?р?т. Т?ст?? металлургия экономиканын маанил?? экспорттук тармагы болуп саналат; анын продукциясынын негизги б?л?г? Сингапур, Япония, АКШ жана Кытайга чыгарылат. Калай (казып алуу боюнча Кытайдан кийинки 2-орунда), боксит, жез, алтын, к?м?ш, никель (д?йн?д? 4-орунда), коргошун-цинк жана башкалар кенташтар казылып алынат. Машина куруу ?н?р жайынын продукциясынын ¹/₂инен ашыгы транспорттук машина курууга туура келет; анда автомобиль, кеме, ошондой эле велосипед, мотоцикл жана моторикша чыгарылат. Прибор куруу, электроника, темир жол машиналарын куруу, авиация, аскердик машина куруу ?н?р жай да ?н?кк?н. Химия ?н?р жайында азот жана фосфор жер семирткичтери, накта каучук, химиялык була, синтездик чайыр, пластмасса, бензол, этилен, полиэтилен, полипропилен, метанол, кир кетир??ч? каражаттар, автомобиль шинасы, резина-техникалык буюмдар даярдалат. Индонезия кебез кездеме чыгаруу жана андан кийим тиг?? боюнча д?йн?д? Кытай, Индиядан кийинки 3-орунда турат. Чакан кол ?н?рч?л?к ишканаларында белек буюм жасоо маанил?? (батик, к?м?шк? чег??, оймо-чийме т?т?р??, карапа буюм, жыгачтан жана таштан жонуп буюм жасоо). Токой, жыгач иштет?? жана целлюлоза-кагаз ?н?р жай да алды?кы орундандан ичкери материалдарды жана тропик дарактарынан (казуарина, камфора, эбен, тик дарактары, сейба жана башкалар) тилинген тактай жана фанера экспорттоочу д?йн?д?г? ири мамлекет. Тамак-аш ?н?р жайынын маанил?? тармактары пальма майын (д?йн?д? Малайзиядан кийинки 2-орунда), консерваланган м?м?-жемиш жана кант чыгаруу. Тамеки менен чеге г?лд?н уругун аралаштырып жасаган ?кретек? сигаретин чыгаруу салтка айланган. Курулуш материалдары ?н?р жайынын маанил?? тармагы цемент ?нд?р?ш?; ошондой эле гранит, мрамор, акташ теги, гипс, доломит, табигый битум, айрым жерлеринен асыл таштар, алмаз (30 ми? кар) казып алынат. Айыл чарбасында эмгекке жарамдуу калктын 45%ке жакыны иштейт. Анын ИДПдеги ?л?ш? 11% (2004). Айыл чарбанда ири жеке жана мамлекеттик плантация чарбалары менен катар чакан дыйкан чарбалары да басымдуу. ?Жашыл революциянын? натыйжасында, 1980-жылдардын ортосунан Индонезия азыкт?л?кк? болгон муктаждыгын ?з? камсыз кылат. 21-кылымдан баштап тропиктик дыйканчылык продукцияларын экспорттоочу д?йн?д?г? ири ?лк?г? айланды. Жылына 2 жолу т?ш?м алынат. Дыйкандардын ¹/₃инен ашыгы жерди ижарага алат. 30,7 млн га жер айдалып, анын 7,7 млн гасы сугарылат. Негизги азык-т?л?к ?с?мд?кт?р?: шалы (8 млн гадан ашык жерге эгилет; б?тк?л сугат жеринин ⁴/₅?н ээлейт; 2005-ж. 54,0 млн т акталбаган к?р?ч жыйналган, бул боюнча д?йн?д? Кытай, Индиядан кийинки 3-орунда), ж?г?р? (12 млн т), маниок же кассава (19,5 млн т, Нигерия, Бразилиядан кийинки 3-орунда), батат, жер жа?гак, соя, ямс жана башкалар. Экспорттолуучу негизги ?с?мд?к продукциялары: накта каучук (д?йн?д? Таиланддан кийинки 2-орунда), кокос пальмасы (бардык жеринде, к?б?нч? дыйкан чарбаларында; д?йн?д? 2-орунда), май пальмасы (негизинен Т?нд?к Суматранын плантацияларында), чай, кофе (Ява, Суматра), тамеки, какао, калемпир, сейба (капок), агава (сизаль), мускат жа?гагы, чеге г?л, хина дарагынын кабыгы (д?йн?д? даярдалган хина кабыгынын негизги б?л?г?н Индонезия берет), пахта жана балкамышаары 2005-ж. 11 500 ми? бодо мал (уй), 2428 ми? буйвол (негизинен унаа катары пайдаланылат), 405,5 ми? жылкы, 13 182 ми? эчки, 8307 ми? кой, 6267 ми? чочко, 1300 млн ?й кушу болгон. Балык, ошондой эле краб, креветка, крокодил кармалат, бермет алынат. Тейл?? ч?йр?с? ?лк?н?н экономикасынын маанил?? сектору. Анда д?? жана чекене соода, финансылык тейл?? жана камсыздандыруу, мамлекеттик башкарууну тейл??, жеке кызмат к?рс?т??л?р жана транспорттук тейл??, мейманкана бизнеси жана коомдук тамактануу, байланыш, электр энергетикасы, суу жана газ менен жалпы камсыз кылуу ?зг?ч?л?н?т. Банк-кредит системасына Индонезия банкы, мамлекеттик жана жеке менчик 170 банк кирет. Жакарта фонд биржасы (1977-жылдан иштейт) соода ж?рг?з?? боюнча Т?шт?к-Чыгыш Азияда Сингапурдан кийинки 2-орунду ээлейт. 2005-ж. Индонезияга 5,5 млндон ашык турист келген; туризмдин негизги т?рл?р?: дарылоо-ден соолук чы?доо (аралдардагы кумдуу пляждар), спортк???л ачуу (дайвинг, виндсёрфинг), экологиялык, тарыхый-маданий эстеликтер, элдердин жашоосу, кол ?н?р? фольклору менен таанышуу. Башкы туристтик району Бали аралы; туризмдин маанил?? борборлору Ява аралынын шаарлары: Жакарта, Богор, Жокъякарта, Суракарта, Бандунг, Пангандаран. Транспортунун негизги т?р? – де?из жолу. Жалпы де?из портторунун ж?к айлануусу 524,0 млн т (2005). Де?из портторунун жана гавандардын жалпы саны 3650. Ири универсал порттору: Танжунг-Приок (Джакартада), Танжунг-Перак (Сурабаяда), Палембанг (Т?шт?к Суматра провинциясында), Белаван (Медандын аванпорту), Банжармасин (Т?шт?к Калимантан), Макасар (Т?шт?к Сулавеси), Батам (Кепулауан-Риау), Телукбаюр (Батыш Суматра) жана башкалар 824 де?из соода кемеси бар. Темир жолунун жалпы узундугу 6,5 ми? км, автомобиль жолунуку 362 ми? км. Магистралдык куур ?тк?рг?чт?р?н?н жалпы узундугу 19 394 км, анын 9175 кми газ куурунуку, 7684 кми нефть куурунуку, 1367 кми нефть продукция ?тк?рг?ч?н?к? жана башкалар (2006). Маанил?? газ куурлары: Арун-Думай (Суматра а.), Бонтанг-Баликпапан (Калимантан а.); Трансява нефть кууру иштейт. Индонезияда 662 аэропорт бар (2006); эл аралык ири аэропорттору: Сукарно-Хатта (Жакарта), Нгурах-Рай (Денпасар, Бали аралында), Полония (Медан), Жуанда (Сурабая), Адисучинто (Жокьякарта), Ханг-Надим (Батам аралы). Хасануддин (Макасар). ?лк?н?н экономикасында чет ?лк?л?к капитал салымынын мааниси зор. 2004-ж. сырткы сооданын ?лч?м? 93 млрд доллардан ашкан, анын 64 млрд долларын экспорт, 32 млрд долларын импорт т?зг?н. Индонезиянын сырткы карызы 2005-ж. 134,9 млрд доллар (д?йн?д? Бразилия, Мексикадан кийинки 3-орунда); анын 77 млрды мамлекеттик, калганы жеке менчик секторуна таандык. Экспортко табигый газ, нефть, электроника ?н?р жайынын продукцияларын, жыгач, тактай жана кагаз, текстиль жана тиг?? ?н?р жай продукцияларын, пальма майын, к?м?р, жез жана жез концентраттарын, накта каучук, балык жана де?из продукцияларын, никель, калай жана башкалар чыгарат. Сырттан нефть жана нефть продуктуларын, автомобиль транспорт каражаттарын, станок жана ?н?р жай жабдууларын, болот прокат жана трубаларды, орг. химия продукцияларын алат. Негизги соода шериктери: Япония, АСЕНга кирген мамлекеттер, Европа союзуна кирген ?лк?л?р, АКШ, Сингапур, Т?шт?к Корея, Кытай, Таиланд, Сауд Арабиясы, Австралия.

Маданияты

40-жылдары Индонезиянын жергиликт?? калкынын 6%и гана сабаттуу болгон. 1950-ж. жалпы билим бер?? ж?н?нд? мыйзам кабыл алынган со?, мамлекет тарабынан мектептерге ири инвестициялар берилген. Натыйжада, 7-12 жаштагы балдардын 95%, 13-15 жаштагылардын 77% жана 16-18 жаштагы ?сп?р?мд?рд?н 48%и билим алууда (1997). Калктын 10%и гана сабатсыз. Билим алуу негизинен мамлекеттик тилде ж?рг?з?л?т. Ири жогорку, орто окуу жайлары: Индонезия, Тербука, Гажа-Мада, Пажажаран университеттери, Бандунг, технологиялык институттары жана башкалар бар. Булардын ичинен, айрыкча Жакартадагы Индонезия илимий из. иштери ар кыл тармактагы к?пт?г?н илимий из. мекемелеринде ж?рг?з?л?т. Улуттук жана башкалар китепканалар, Улуттук тарых (1778), ваянга (куурчак) жана башкалар музейлер. Индонезияда 597 гезит-журнал чыгат (2007). Борбордук негизги гезиттери: Индонезия тилиндегилери ?Компас?, ?Суара пембаруан?, ?Суара карья?,?Брита буана?, ?Мердека?; англис тилиндегиси ?Жакарта пост?. ?Антара? улуттук маалымат агенттиги, к?пт?г?н мамлекеттик жана жеке менчик радиожана телек?рс?т?? станциялары иштейт. Индонезиянын алгачкы жазма эстеликтери (байыркы малай жана ява тилдеринде) 7-8-кылымдын акырына таандык. 8-13-кылымдарда ява, 16-18-кылымдарда сундан, мадур жана аче адабияты ?н?г?п, 20-кылымдын 2-жарымынан Индонезия адабиятына кошулуп, анын калыптанышына ?б?лг? т?зг?н. М. Картодикромо (1878-1928), М. Русли (1889-1968), аралы Муис (1886-1959) нидерланд реалисттеринин таасиринде жазса, аралы Хамзах (1911-46), Р. Эффенди, М. Ямин (1903-63) патриоттук лирикалары менен белгил??. 1945-ж. Индонезиянын боштондукка чыгышы акын Х. Анвар (1922-49), Р. Апин, Идрус, В. С. Рендра, М. Боэзи сыяктуу акын-жазуучулардын чыглыгынын артышына зор т?ртк? болгон. 1908-ж. негизделген ?Балэй Пустака? (?Адабият ?й??) б?г?нк? к?нг? чейин ишмерд??л?г?н улантууда. 1933-ж. суматралык ?ч жаш жазуучу Сутан Такдир Алишахбан, Армайн Пане жана Амир Хамзах ?лк?н?н рухий д?йн?с?н чагылдырган к?рк?м-адабий жана коомдук-саясий ?Пуджанга бару? (?Жа?ы жазуучу?) аттуу журнал ачып, анда жаш индонезиялыктардын эркиндикке жана прогресске умтулушуна тоскоол болгон к?йг?йл?? маселелер чагылдырылган чыгармалар жарыяланып турган. 20-кылымдын 2-жарымында адабиятта акындар Хайрил Анвар, Ситуморанга, прозачылар Идрус, Тур Прамудья Ананта, Мохтар Лубис жана башкалар, ?66-жылдын муундары? тобунун ?к?лд?р? (Саматупанг Иван жана башкалар) эмгектенишкен. Индонезиянын пластикалык ?н?р? алгачкы коомдук т?з?л?ш доорунда пайда болгон. 7-8-кылымдардагы диний курулмалардын калдыктары, Ява аралында 1819-кылымдардагы индус жана будда храмдары (чанди), т?м?нк? б?л?г? тепкичт?? Диенг б?кс? тоосундагы чанди, Каласан чандиси, архитектуралык комплекстер, Сева чандиси менен Жонгранг чандиси, залкар жана татаал композициялуу будда храмы Боробудур курулган. 13-15-кылымдарда Ява менен Бали аралында индус храмдары курулуп, алар укмуштай к?рк?м оймолор менен кооздолгон. 1516-кылымдарда мусулман архитектурасы ?н?кк?н. Э? алгачкы к?п к?п ярустуу мечит (1477-79) Борбордук Явадагы Демак шаарында. Индуизм салттары Индонезиянын Бали аралындагы храм комплекстеринде сакталган. Индонезиянын к?пт?г?н аралдарында к?рк?м кол ?н?рч?л?кт?н ар кандай т?рл?р? ?н?кк?н: колодон куюу (кудайлардын чакан бедиздери), токуучулук (батик, набойка), бамбуктан жана кокос пальмасынын жалбырактарынан эш?? (желп??р, бойро) жана башкалар Турак жай т?рд?? типте (кепе, жыгач менен бамбуктан жасалган каркас ?йл?р) салынган. 18-20-кылымдарда шаар курулушунда европалык салттуулуктун таасири байкалат. С?р?т тартуунун Европалык ?лг?с?н ?йр?нг?н биринчи индонезиялык с?р?тч? Реден Салех болгон. 20-кылымдын башында пейзажга, натюрмортко, портретке к???л б?л?нг?н. 2-жарымында жанрдык жана тарыхый с?р?тт?рд? тартышкан. С. Сужайоно, аралы Жая, К. Аффанди, М. Апин, П. Искандер жана башкалар с?р?тч?л?р кубизм стилинде иштешкен. Индонезиянын музыкалык ?н?р?н? эзелтен элет калкынын турмуш-тиричилигиндеги оозеки музыканын негизинде калыптанган к?п ?нд??л?к жана гетерофония м?н?зд??. Индонезия классикалык музыкасынын сереси Индонезия салттык аткаруунун тиби жана оркестр гамелан (к?б?нч? урма аспаптардан турат). Индонезия азаттыкка чыккан со? (1945) улуттук мад-ттын ?н?г?ш?н? жа?ы ?б?лг?л?р пайда болуп, Сужасмина, аралы Пасарибу жана башкалар комп-лордун чыгармалары элге таанымал боло баштаган. 1952-жылдан Жокьяркартада мамлекеттик музыкалык мектеп, 1960-ж. Суракартада консерватория кийин (Жогорку музыкалык мектеп) уюштурулуп, 1968-ж. Жакартада симф. оркестр т?з?лг?н. Индонезиянын театр ?н?р?н?н?н башаты элдик майрамдардан жана диний ?рп-адаттардан башталат. Театрлашкан оюндардын байыртан уланган ар кыл т?рл?р? бар. Э? ке?ири таралганы пантомима жана бий каражаттарын пайдаланган бет кеп театры ваянг-топенг (ваянг театр, топенг бет кеп) жана актёр театры ваянг-оранга. Булардын драматургиялык негизи байыркы инди эпосу ?Рамаяна?, ?Махабхарата?, ошондой эле индонезиялык жомоктордон жана хроникалардан алынган. Спектаклдер гамелан оркестри менен коштолот. 19-20-кылымдын чегинде бий-драма театрлары лудрук, кетопрак пайда болгон, белгил??л?р?: ?Мархаэн?, ?Триснокантен?. 1950-жылдарда европалык ?лг?д?г? спектаклдерди койгон алгачкы труппалар пайда болгон. 20-кылымдын аягында улуттук жана европалык салттарды бириктир?? багыты к?ч алган. Индонезиядагы алгачкы фильмдерди 20-кылымдын ортосунда голландиялык режиссёрлор тарткан. ?Парех? (1935, режиссер М. Франкен), ?Ачык ай? (1937, режиссер И. Балинк) фильмдеринде элдин жашоосу чагылдырылып, индонезиялык актёрлор Р. Мохтар, Р. Картоло, Рукиях тартылган. К?з карандысыздыкка ээ болгондон кийин улуттук кинематография калыптанган.1950-ж. Жакартада к?рк?м жана документ фильмдерди чыгаруучу ?Перусахан фильм Негара? мамлекеттик кинофирмасы т?з?л?т. 1950-жылдарда социалдык тематикадагы фильмдер ?Туранг? (1954, режана башкалар Сиагин), ?Коменданттык сааттан кийин? (1955, режиссер аралы Сани), 70-жылдары ?Издегени? эмне, Палупа?? (режиссер аралы Сани) жана башкалар 20-кылымдын аягында 1980жылдардын башында айылдык бала ж?н?нд? ?Си Уньил? (режиссер К. Сухардиман) куурчак фильминин сериясы чыккан. ?Жаз келгенде? (1987, режана башкалар Сэнди), ?Си Кабаян? (1989, режиссер М. Фирмансиаха), ?Акыйкаттыкты талап кылабыз? (2002, режиссер С. Рахарджо), ?Аял? (2001, режиссер Н. Дината) жана башкалар кинофильмдери тартылган. К?р?н?кт?? киноактёрлор: Ч. Деви, Р. Мелати, Ф. Аферо, Ф. Аррияни, М. Каршила, Б. Херманто.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 3-том. Башкы редактору Асанов ?. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2011. 784 бет, илл. ISBN 978 2025-08-054 -5